Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych w art. 10 wprowadziła instrument walki mający na celu zniwelowanie skali zjawiska nieterminowości płatności należności pomiędzy przedsiębiorcami. Instrument ten zwany jest rekompensatą kosztów odzyskania należności. Sama instytucja rekompensaty nie jest nowa, lecz w dalszym ciągu niewielu przedsiębiorców o niej wie i wykorzystuje ją we wzajemnych transakcjach.
Ustawa ma zastosowanie tylko do tych transakcji handlowych (odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usług- jeżeli zawierane są w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej ), w których wyłącznymi stronami są:
- przedsiębiorcy (w rozumieniu ustawy z dnia 6 czerwca 2018 r.- Prawo przedsiębiorców(Dz. U. 2021 r. poz. 162)),
- podmioty prowadzące działalność (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r.- Prawo przedsiębiorców),
- podmioty, o których mowa w art. 4, art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r.- Prawo zamówień publicznych (Dz. U. poz. 2019 ze zm.),
- osoby wykonujące wolny zawód,
- oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorstw zagranicznych,
- przedsiębiorcy państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarnego lub Konfederacji Szwajcarskiej.
Czym jest rekompensata i w jakiej wysokości przysługuje?
Art. 10 ustawy reguluje kwestie ryczałtowej rekompensaty, która przysługuje wierzycielowi od dłużnika bez konieczności wzywania go do zapłaty. Od 1 stycznia 2020 roku, wierzycielowi z tytułu kosztów odzyskania należności przysługuje równowartość kwoty:
- 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
- 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
- 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.
Rekompensata przysługuje wierzycielowi od dnia nabycia prawa do odsetek bez konieczności wykazywania, czy wierzyciel faktycznie poniósł koszty związane z odzyskaniem należności. W przypadku zaś, gdy wierzyciel poniósł wyższe koszty związane z dochodzeniem należności, musi on przedstawić dowody uzasadniające wysokość. Równowartość kwoty rekompensaty ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Ustawodawca nie przewidział żadnej kategorii wyjątków podmiotów i kategorii dłużników, którzy byliby zwolnienie z obowiązku zapłaty rekompensaty.
Roszczenie o rekompensatę nie może być zbyte.
„Rekompensata za koszty odzyskiwania należności w wysokości 40 euro, przewidziana w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 403), przysługuje wierzycielowi bez konieczności wykazania, że koszty te zostały poniesione. Roszczenie o rekompensatę w wysokości 40 euro powstaje po upływie terminów zapłaty ustalonych w umowie lub ustalonych zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 4 tej ustawy.”- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt III CZP 94/15 (LEX numer 1937939).
Czy rekompensata przysługuje od każdej nieopłaconej faktury?
Ani ustawa ani orzecznictwo nie precyzuje, czy rekompensata przysługuje wierzycielowi od każdej nieopłaconej faktury. W każdej sprawie sąd bada, czy wierzyciel nie nadużył przysługującego mu prawa w oparciu o art. 5 k. c. – uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt III CZP 94/15 (LEX numer 1937939).
Literalne brzmienie art. 10 ust. 3 ustawy wskazuje, że kwota rekompensaty przysługuje od każdej transakcji handlowej czyli od każdej umowy łączącej przedsiębiorców, chyba że strony umówiły się, że spłata będzie następować częściami np. w zależności od składanych zamówień w oparciu o faktury VAT. Tym samym, rekompensata za koszty odzyskania należności przysługuje od każdego świadczenia częściowego objętego fakturą (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego Warszawie z dnia 27 lutego 2018 r., sygn. akt V ACa 1107/17). Nie zawsze ocena sytuacji jest taka jednoznaczna. Oczywiście, najlepsza sytuacja to taka, w której wierzyciel zawarł umowę z dłużnikiem a z jej treści jasno wynika, że dłużnik będzie spełniał świadczenie częściami. Nie zawsze takie okoliczności mają miejsce.
Przy doliczaniu kosztów rekompensaty do każdej faktury VAT należy być ostrożnym. W linii orzeczniczej rysuje się nurt, zgodnie z którym doliczanie kosztów rekompensaty do każdej faktury VAT będzie stanowiło nadużycie prawa. Dotyczy to przykładowo sytuacji, w której wierzyciel dolicza koszty rekompensaty do każdej faktury VAT, a kwota z faktury jest niższa, równa lub niewiele wyższa niż kwota rekompensaty przeliczona w odpowiedni sposób na walutę polską.
