Możliwość nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika została uregulowana w art. 787 kpc. Przepis art. 7761 kpc stanowi, że tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej oraz korzyści uzyskanych z jego praw autorskich lub praw pokrewnych, własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Przetoczony przepis wskazuje wprost, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z niektórych składników majątkowych dłużnika, które w świetle art. 33§2 krio zostały wyodrębnione jako majątek wspólny małżonków- bez konieczności nadania oddzielnej klauzuli wykonalności. Wartym podkreślenia jest to, że zawarcie umowy małżeńskiej rozszerzającą wspólność majątkową, nie wyłącza możliwości prowadzenia egzekucji z majątku, który należałby do majątku osobistego dłużnika, gdyby taka umowa nie była zawarta. Przepis ten ma za zadanie chronić wierzyciela przed chytrymi małżonkami, którzy w celu udaremnienia skuteczności egzekucji, dokonują w istocie fikcyjnych umów rozszerzając wspólność majątkową małżeńską. Małżonkom przysługuje prawo do obrony i wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego, pod warunkiem, że umowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela. O skuteczności umowy wobec wierzyciela przesądza treść art. 471 krio, który mówi , że można powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
Jak wskazują przedstawicie doktryny, art. 7761 kpc pozostaje w ścisłym związku z art.41§2 i 3 krio, w świetle których małżonek dłużnika nie ponosi odpowiedzialności za długi współmałżonka wynikające z:
- zobowiązań zaciągniętych przez małżonka bez zgody drugiego małżonka,
- za zobowiązania niewynikające z czynności prawnych (a wynikających np. z czynu niedozwolonego),
- powstałe przed powstaniem wspólności ustawowej małżeńskiej,
- zobowiązań dotyczących majątku osobistego jednego z małżonków.
Ograniczenia te nie obejmują oczywiście sytuacji, w której jeden z małżonków zaciąga zobowiązania w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Za tego typu zobowiązania co do zasady, odpowiedzialność małżonków jest solidarna.
W przypadku konieczności rozszerzenia egzekucji do składników majątkowych niewymienionych w przepisie art. 7761 kpc należących do majątku wspólnego małżeńskiego, wierzyciel powinien wystąpić do sądu o wydanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi , jeżeli wierzyciel wykaże, że wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą drugiego współmałżonka. Wykazanie tego faktu może się odbyć przy pomocy:
- dokumentu urzędowego
- dokumentu prywatnego.
Wówczas, egzekucja będzie mogła być prowadzona z całego majątku wspólnego. Zgoda drugiego małżonka na dokonanie czynności prawnej nie może być objęta domniemaniem faktycznym.
Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 roku (sygn. akt III CZP 117/10): „W sprawie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 787 k.p.c.) nie jest dopuszczalne stosowanie domniemania faktycznego przy ustalaniu, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika.”
W postanowieniu uwzględniającym wniosek Sąd zamieszcza wzmiankę, że odpowiedzialność małżonka dłużnika ogranicza się do majątku objętego wspólnością majątkową. Wystąpienie z wnioskiem o nadanie klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika jest możliwe dopóki nie nastąpiło przedawnienie roszczeń wierzyciela w stosunku do pierwotnego dłużnika. Małżonkowi nie przysługuje roszczenie z tzw. powództwa interwencyjnego tj. o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji (art. 841 kpc).
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1969 roku (sygn. akt I CZ 13/69) „Nadanie tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także względem jej współmałżonka w odniesieniu do majątku objętego wspólnością (art. 787 k.p.c.), jest dopuszczalne tak długo, dopóki nie nastąpiło przedawnienie roszczeń wierzyciela w stosunku do jego dłużnika, wymienionego w tytule egzekucyjnym.”
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 roku (sygn. akt III CZP 105/08 ) „Małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu – na podstawie art. 787 § 1 k.p.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 45, poz. 234) – została nadana klauzula wykonalności z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, nie przysługuje powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji (art. 841 § 1 k.p.c.).”
Dłużnik nie jest uczestnikiem postępowania przeciwko małżonkowi dłużnika i nie przysługuje mu legitymacja do zaskarżania postanowień wydawanych w tym trybie.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2008 roku (sygn. akt III CZP 85/08) „Dłużnik nie jest uczestnikiem postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego małżonkowi w trybie art. 787 k.p.c.”
Niedopuszczalne jest zajęcie przedmiotów stanowiących majątek osobisty małżonka dłużnika.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1976 roku (sygn. akt IV CZ 29/76) „Przepis art. 787 k.p.c. nie ma zastosowania w razie śmierci małżonka będącego dłużnikiem, w stosunku do którego został wydany tytuł egzekucyjny; przepis ten nie ma również zastosowania w innych wypadkach ustania małżeństwa po wydaniu tytułu egzekucyjnego.”
Opracowane na podstawie:
T. Ereciński, H. Pietrzkowski [w:] T. Ereciński, H. Pietrzkowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom V. Postępowanie egzekucyjne, wyd. V, Warszawa 2016.
